چهارمین نشست «ادیسه پارسی» با خوش‌آمدگویی گرداننده‌ی برنامه، علی‌رضا قلندری آغاز شد. او در مقدمه‌ای کوتاه، معرفی اجمالی از رمان کیمیاگر و جایگاه آن در ادبیات معاصر جهان ارائه داد.
گفتگوها نخست با بازتاب تجربه‌ی خوانندگان آغاز شد:
یکی از شرکت‌کنندگان کتاب را اثری الهام‌بخش دانست و گفت: «خواننده درمی‌یابد که گنج نهایی هدف نیست، بلکه این مسیر و سفر است که اهمیت دارد.» او افزود که در هر مرحله از سفری سانتیاگو، حکمت تازه‌ای آموخته می‌شود. شرکت‌کننده‌ای دیگر تأکید کرد که نویسنده توانسته است سفر درونی سانتیاگو را با سفر بیرونی او گره بزند و عینیت ببخشد، هرچند که در نهایت همه‌چیز به یافتن گنج درونی ختم می‌شود.
یکی دیگر از حاضران نگاه کوئیلو به عشق را ستود و گفت: «عشق فاطمه نه مانع، بلکه انگیزه‌ای برای رسیدن سانتیاگو به افسانه‌ی شخصی‌اش بود.»
مشارکت‌کننده‌ی دیگری اشاره کرد که سادگی و عامه‌پسندی کتاب از دلایل محبوبیت آن در سطح جهانی است.
فردی دیگر گفت سال‌ها پیش کیمیاگر را خوانده و معنویت‌گرایی، استفاده از الگوی سفر و جملات حکیمانه‌ی کتاب برایش الهام‌بخش بوده است، تا جایی که برخی از آنها راهنمای زندگی‌اش شده‌اند.
پس از این بازتاب‌های مثبت، نوبت به نقدهای جدی‌تر رسید:
نخستین نقد به شباهت آشکار داستان سانتیاگو با حکایت معروف «مرد بغدادی و گنج» در دفتر ششم مثنوی مولانا بازمی‌گشت. همچنین یادآوری شد که کوئیلو از اشعار حافظ و مضامین عرفانی عطار نیز تأثیر پذیرفته است.
یکی از منتقدان کتاب را اثری سطحی دانست و گفت: «فروش ۶۴ میلیون نسخه‌ای کیمیاگر تأسف‌بار است، زیرا این متن فاقد عمق ادبی و چندلایگی روایی است. شخصیت‌ها به‌درستی پرداخته نشده‌اند و پندآموزی مستقیم نویسنده ارزش هنری اثر را تضعیف کرده است.»
نقد دیگری بر زبان ساده و بیش از حد شعاری کتاب وارد شد. به گفته‌ی یکی از شرکت‌کنندگان، «کوئیلو بسیاری از مفاهیم فلسفی و عرفانی را تقلیل داده و آنها را در قالبی ساده‌سازی‌شده و تجاری عرضه کرده است.»
همچنین بیان شد که تکرار پیام‌های اخلاقی در سراسر کتاب باعث ایجاد یکنواختی می‌شود و کشش ادبی متن را کاهش می‌دهد.
برخی نیز به این نکته اشاره کردند که سانتیاگو به‌عنوان شخصیت اصلی فاقد پیچیدگی روانی است و مسیر رشد او بیشتر شبیه به مجموعه‌ای از تصادف‌های هدایت‌شده توسط نویسنده است تا یک سیر واقعی و باورپذیر. افزون بر این، اشاره شد که کتاب بیش از آنکه یک رمان باشد، به متنی شبه‌انگیزشی و خودیاری شباهت دارد که برای مخاطب عام نوشته شده است.
در پایان نشست، جمع‌بندی کوتاهی صورت گرفت: کیمیاگر اثری است که اگرچه با زبانی ساده و روایت نمادین توانسته مخاطبان میلیونی بیابد، اما در سطح نقد ادبی و فلسفی با پرسش‌ها و چالش‌های جدی روبه‌رو است.
2 دیدگاه